Az Gören Çocuklar


990’la­rın so­nun­da dün­ya­da 1.4 mil­yon kör ço­cuk ol­du­ğu sap­tan­mış­tır. Bu ço­cuk­la­rın %75’i ge­ri kal­mış ül­ke­ler­de ya­şa­mak­ta­dır­lar. Kör­lük pre­ve­lan­sı 0.75/1000 ço­cuk olup %45’i ön­le­ne­bi­lir ne­den­le­re bağ­lı­dır. Her yıl 350 bin ye­ni kör ço­cuk dün­ya­ya gel­mek­te fa­kat bun­la­rın ya­rı­sı ilk 2 yaşta öl­mek­te­dir. WHO’ya gö­re en iyi gö­ren gö­zün­de gör­me­nin 0.1’den da­ha az ol­du­ğu ço­cuk­la­rın or­ta­do­ğu ül­ke­le­rin­de %40’ı re­ti­na, %20’si lens, %15’i göz kü­re­si, %8’i kor­ne­a, %7’si op­tik si­nir, %4’ü uvea ve %3’ü de di­ğer ne­den­le­re bağ­lı ge­li­şir­ken ol­gu­la­rın %54’ünü he­re­di­ter has­ta­lık­lar oluş­tur­mak­ta­dır.

Ge­liş­miş ül­ke­ler­de ço­cuk ve eriş­kin top­lam 1 mil­yon nü­fus­ta yak­la­şık ola­rak 60 kör ço­cuk bu­lun­mak­ta­dır. Ço­cuk­lar­da kör­lü­ğe dün­ya­nın en ge­liş­miş böl­ge­le­rin­de en az ge­liş­miş ül­ke­le­re kı­yas­la 10 kat da­ha az rast­lan­mak­ta­dır. İn­gil­te­re’de yü­rü­tü­len bir ça­lış­ma­da ço­cuk­luk ça­ğın­da olu­şan kör­lük­le­rin %25’inin ön­le­ne­bi­lir ol­du­ğu bu­lun­muş­tur. Bu ora­nın da­ha az ge­liş­miş ül­ke­ler­de çok da­ha yük­sek bu­lu­na­ca­ğı aşi­kar­dır.

WHO is­ta­tis­tik­le­ri­ne gö­re 0-15 yaş gru­bun­da kör­lük pre­ve­lan­sı Or­ta­do­ğu ku­şa­ğın­da 0.8/1000, La­tin Ame­ri­ka ül­ke­le­rin­de ise 0.6/1000’dir. Or­ta­do­ğu ül­ke­le­rin­de en sık ne­den­ler ara­sın­da sı­ra­sıy­la re­ti­na, lens ve gö­zün ön seg­men­tin­de­ki has­ta­lık­la­rı kor­ne­a, op­tik si­nir, glo­kom, uvea ve san­tral si­nir sis­te­mi has­ta­lık­la­rı ta­kip et­mek­te­dir. Ne­den­ler ara­sın­da be­bek­ler­de he­re­di­ter has­ta­lık­lar, hi­pok­si, is­ke­mi, en­fek­si­yon ve trav­ma; ço­cuk­lar­da ise tü­mör, bes­len­me, hid­ro­se­fa­li, en­fek­si­yon, trav­ma ve sis­te­mik has­ta­lık­lar yer al­mak­ta­dır.

WHO ta­ra­fın­dan dün­ya­da ön­le­ne­bi­lir kör­lük­le­re yö­ne­lik “Vi­si­on 2020” prog­ra­mı baş­la­tıl­mış­tır. Bu prog­ram böl­ge­le­rin ge­rek­si­nim­le­ri­ne gö­re özel­leş­ti­ril­mek­te ve ül­ke­nin sağ­lık prog­ra­mı­na en­teg­re edil­me­ye ça­lı­şıl­mak­ta­dır. Bu ça­lış­ma­lar ara­sın­da kı­za­mık ve kı­za­mık­çık aşı­la­ma­sı, vi­ta­min A des­te­ği, ge­ne­tik has­ta­lık­la­ra yö­ne­lik da­nış­man­lık, ka­ta­rakt, pre­ma­tü­re re­ti­no­pa­ti­si ve glo­kom gi­bi aci­len dü­zel­til­me­si ge­re­ken has­ta­lık­la­rı er­ken sap­ta­ma­ya yö­ne­lik ta­ra­ma prog­ram­la­rı, az gö­ren ço­cuk­la­rın eği­tim ge­rek­si­nim­le­ri­ne yö­nel­me ve re­ha­bi­li­tas­yon prog­ram­la­rı sa­yı­la­bi­lir.

Az Gö­ren Ço­cuk­la­ra Yak­la­şım ve Özel Ci­haz­lar

Az gö­ren be­bek­ler­de mo­tor ge­liş­me de bek­le­nen­den da­ha az ol­mak­ta­dır. Eğer uy­gun yak­la­şım ya­pıl­maz­sa gör­me az­lı­ğı ka­lı­cı ola­bi­lir. Az gö­ren be­bek­ler­de gör­me­yi azal­tan op­tik ne­den­ler gi­de­ril­dik­ten son­ra, gör­me ça­ba­sı­nı ar­tı­ra­cak oyun­lar­la ço­cu­ğun ak­tif ola­rak gör­me iş­le­mi­ne ka­tıl­ma­sı sağ­lan­ma­lı­dır. Ör­ne­ğin be­be­ğin gör­me­si eğer ışık his­si dü­ze­yin­de ise bir el fe­ne­ri­ne sa­de­ce bak­ma­sı de­ğil ay­nı za­man­da ona do­kun­ma­sı sağ­la­na­rak gör­me ve mo­tor al­gı­nın bir­leş­ti­ril­me­si son de­re­ce ba­sit fa­kat önem­li bir yak­la­şım­dır. Bu şe­kil­de bak­mak ye­ri­ne gör­me­nin uya­rıl­ma­sı ile ço­cu­ğun gör­me­si za­yıf bi­le ol­sa çev­re­sin­de­ki­le­ri an­lam­lan­dı­ra­bil­me­si ve mo­tor ge­li­şi­mi sağ­la­nır.

Be­bek ışık his­sin­den da­ha iyi bir gör­me dü­ze­yi­ne sa­hip­se an­ne­si­nin yü­zü­nü ve mi­mik­le­ri­ni ta­kip et­me­si­ne fır­sat ya­ra­tıl­ma­lı­dır. En azın­dan bir ay­na yar­dı­mıy­la ken­di yü­zü­nü ve ışık yan­sı­ma­la­rı­nı ta­kip ede­bi­lir. Ma­ma san­dal­ye­sin­de otu­ra­bi­le­cek bir ço­cu­ğun önün­de­ki tep­si­ye her de­fa­sın­da bir adet ol­mak üze­re de­ği­şik gı­da­lar ko­nu­la­rak tüm du­yu­la­rı ha­re­ke­te ge­çi­ril­me­li­dir; bak­ma­sı, do­kun­ma­sı, tat­ma­sı, kok­la­ma­sı ve dil ge­li­şi­mi ba­kı­mın­dan işit­me­si sağ­lan­ma­lı­dır. Ço­cu­ğun dik­ka­ti da­ğıl­dı­ğın­da tep­si­nin al­tın­dan cis­min hi­za­sın­da ses çı­ka­rı­la­rak dik­ka­ti­ni tek­rar gör­me­ye odak­la­ma­sı­na yar­dım edi­lir. Bu iş­lem­de ba­şa­rı­lı ol­ma­ya baş­la­dık­tan son­ra ci­sim­le­rin bü­yük­lü­ğü gi­de­rek kü­çül­tü­lür ve­ya uzak­laş­tı­rı­lır. Gör­me­nin psi­ko­fi­zik­sel ola­rak san­tral si­nir sis­te­min­de öğ­re­ni­len ak­tif bir sü­reç ol­du­ğu unu­tul­ma­ma­lı­dır. Bu ne­den­le az gö­ren be­bek­ler bir kö­şe­de ken­di hal­le­ri­ne bı­ra­kıl­ma­ma­lı­dır.

Gör­me­si ye­ter­li ol­mak­la bir­lik­te anor­mal ge­li­şen ço­cuk­lar­da dik­kat çe­ke­cek bul­gu­lar şöy­le sı­ra­la­na­bi­lir; 9 ay­da otu­ra­ma­yan, 18 ay­da yü­rü­ye­me­yen ve­ya an­lam­lı söz­cük söy­le­me­yen, 2 yaşta söz­cük­le­ri birbirine ekleyemeyen, göz te­ma­sı kur­ma­yan ve­ya ci­sim­le­re olan il­gi­si­ni bel­li et­me­yen ço­cuk­lar mo­tor ve gör­me ge­li­şi­mi yö­nün­den in­ce­len­me­li­dir.

Az gö­ren ço­cu­ğun okul­da nor­mal müf­re­da­ta ka­tı­la­bil­me­si için ço­ğun­luk­la sa­de­ce sı­ra­sı­nı en öne yak­laş­tır­ma­sı, uy­gun ay­dın­lat­ma ko­şu­lu­nun sağ­lan­ma­sı, tah­ta­ya bü­yük harf­ler­le ya­zıl­ma­sı ve­ya bü­yü­tül­müş fo­to­ko­pi­ler kul­la­nıl­ma­sı bi­le ye­ter­li ola­bil­mek­te­dir. Re­ti­na dis­tro­fi­si gi­bi ne­den­ler­le ışık­tan ra­hat­sız olan az gö­ren ço­cuk­lar­da si­per­lik­li şap­ka ve aşa­ğı­ya doğ­ru gi­de­rek ren­gi açı­lan de­re­ce­li cam­lar kon­for­lu ışık dü­ze­yi­ni sağ­la­ya­bi­lir.

Az gö­ren­le­re yö­ne­lik ci­haz­lar te­mel­de bü­yü­teç ve te­les­kop pren­sip­le­ri­ni kul­la­nır. Üç ya­şın­dan iti­ba­ren ço­cuk­lar bu tür ci­haz­lar­dan ya­rar­lan­ma­ya baş­la­ya­bi­lir (Resim 2-36). Ge­nel­lik­le ya­kın me­sa­fe­de­ki uğ­ra­şı­lar için el­de tu­tu­lan ve­ya say­fa üze­rin­de gez­di­ri­le­bi­len bü­yü­teç­ler ye­ter­li ola­bi­lir. Ba­zen göz­lü­ğe ta­kı­lan ve­ya el­de tu­tu­lan te­les­kop­lar­dan da ya­kın ve uzak gör­me için ya­rar­la­nı­la­bi­lir (www.ligh­thou­se.org gi­bi ad­res­ler­den bu tür araç­lar ve na­sıl kul­la­nı­la­bi­le­ce­ği ile il­gi­li bil­gi el­de edi­le­bi­lir).

2-36 A. Az gören çocukların normal okul eğitimine katılabilmeleri gerekmektedir. Bu amaçla az görenlere yönelik hem uzak hem de yakın görmelerini düzeltecek optik araç ve gereçler denenmelidir. Sınıf düzeninde oturma yerleri ve sınav koşulları durumlarına göre düzenlenmelidir. Gözlük çerçeve ve camlarının travmadan koruyabilecek şekilde ayarlanması gerekir. B-D. Yakında magnifikasyonlu prizmatik ve uzakta escort tunceli teleskopik gözlükler ile kendinden ışıklı veya ışıksız el büyüteci, az gören çocukların okul ve çevre uyumunu belirgin olarak artırır.

Ço­cu­ğun bu tür ci­haz­lar­dan en faz­la na­sıl ve ne­re­de fay­da­la­na­bi­le­ce­ği ko­nu­sun­da az gö­ren­ler kli­ni­ğin­de alış­tır­ma prog­ra­mın­dan geç­me­si ge­re­ke­bi­lir. Ço­cuk­lar koz­me­tik ne­den­ler­le bu ci­haz­la­rı kul­lan­ma­ya iti­raz ede­bi­lir­ler. Gü­nü­müz­de her çe­şit ka­me­ra gö­rün­tü­sü ar­zu edi­len bü­yük­lük­te ve for­mat­ta ko­lay­lık­la te­le­viz­yon mo­ni­tö­rü­ne ak­ta­rı­la­bil­mek­te­dir. Ör­ne­ğin ba­zı du­rum­lar­da beyaz ze­min üze­ri­ne si­yah harf ye­ri­ne si­yah ze­min üze­ri­ne be­yaz harf da­ha ko­lay ay­rım­la­na­bil­mek­te­dir. Bu tür ba­sit tek­no­lo­ji­ler az gö­ren bir ço­cu­ğun okul ve sos­yal ha­ya­tı­nı çok olum­lu et­ki­le­ye­bi­lir.