Nis­tag­mus bir ve­ya her iki göz­de is­tem­siz tit­re­me ha­re­ke­ti­nin var ol­ma­sı­dır. Tit­re­me ver­ti­kal ve ho­ri­zon­tal ek­sen­ler­de ola­bi­le­ce­ği gi­bi tor­si­yo­nel de ola­bi­lir. Pan­du­ler nis­tag­mus göz sa­lı­nım­la­rı­nın her iki yö­ne eşit bü­yük­lük­te ol­du­ğu, sıç­ra­yı­cı “jerky” nis­tag­musise gö­zün bir yö­ne doğ­ru ya­vaş ha­re­ke­ti­ni ta­ki­ben ak­si yö­ne doğ­ru hız­lı göz ha­re­ke­ti­nin ge­liş­ti­ği nis­tag­mus ti­pi­dir.

Fiz­yo­lo­jik nis­tag­mus op­to­ki­ne­tik, ves­ti­bü­ler ve po­zis­yo­nel ol­mak üze­re üç tip olup ge­nel­lik­le sıç­ra­yı­cı tarz­da­dır. Op­to­ki­ne­tik nis­tag­mus­ta op­to­ki­ne­tik fe­no­me­ne gö­re ya­vaş ta­kip fa­zı göz önün­de ha­re­ket et­ti­ri­len cis­min ha­re­ket yö­nün­de iz­le­nir­ken hız­lı faz bu­nun ak­si yö­nün­de gö­rü­lür. Ves­ti­bu­ler nis­tag­mus vü­cu­dun ro­tas­yo­nu ve­ya ku­la­ğın su ile ir­ri­gas­yo­nu son­ra­sın­da gö­rü­lür. Ho­ri­zon­tal ba­kış yön­le­rin­de göz ha­re­ket­le­ri­nin aşı­rı zor­lan­ma­sı so­nu­cu po­zis­yo­nel nis­tag­mus iz­le­ne­bi­lir.

Pa­to­lo­jik nis­tag­mus­lar gö­ze bağ­lı so­run­lar­da gö­rü­le­bi­le­ce­ği gi­bi nö­ro­lo­jik ve ves­ti­bü­ler pa­to­lo­ji­le­re bağ­lı ola­rak da or­ta­ya çı­ka­bi­lir. Kon­je­ni­tal nis­tag­mu­sa ne­den ola­bi­le­ce­ği gös­te­ril­miş ne­den­ler ara­sın­da ka­ta­rakt, ani­ri­di, al­bi­nizm, re­ti­na ve ma­ku­la pa­to­lo­ji­le­ri ile op­tik si­nir hi­pop­la­zi­si sa­yı­la­bi­lir. Okü­ler ne­den­li nis­tag­mus­lar ge­nel­lik­le pan­dü­ler tip­te olup he­re­di­ter ge­çiş gös­te­re­bil­di­ği bil­di­ril­miş­tir. Sıç­ra­yı­cı tip­te kon­je­ni­tal nis­tag­mu­su olan ba­zı ol­gu­lar­da da­ha iyi gör­me sağ­la­ya­bil­mek için göz­le­rin bir ta­ra­fa de­vi­as­yo­nu ve­ya nis­tag­mu­su dü­zel­ti­ci anor­mal baş po­zis­yo­nu ge­li­şi­mi iz­le­ne­bi­lir.

Göz ha­re­ket­le­ri­nin kay­de­di­le­rek in­ce­le­ne­bil­di­ği sis­tem­ler­de el­de edi­len sak­kad ve ya­vaş ta­kip eden göz ha­re­ke­ti ana­li­zi ve­ri­le­ri­ne gö­re nis­tag­mus yu­ka­rı­da bah­se­di­len­den da­ha fark­lı ve ay­rınt­lı­lı sı­nıf­la­ma­la­ra ta­bi tu­tu­la­bi­lir.

Spas­mus nu­tans adı ve­ri­len kli­nik tab­lo­da in­fant­ta ay­lar için­de baş­la­yan ve 2 ya­şı­na ka­dar ken­di­li­ğin­den dü­ze­len, dis­kon­ju­ge, yük­sek hız­lı, dü­şük amp­li­tüd­lü, mul­tip­la­nar, ge­nel­lik­le bir göz­de da­ha be­lir­gin özel bir nis­tag­mus ti­pi gö­rü­lür. Bu has­ta­lar­da baş sal­la­ma ha­re­ke­ti ve ba­zen okü­ler tor­ti­kol­lis eş­lik eder. Bu tab­lo­nun tek ta­raf­lı nis­tag­mus ya­pa­bi­len ki­az­mal gli­om, öz­gül ol­ma­yan mer­ke­zi si­nir sis­te­mi de­je­ne­ras­yo­nu ve 3. ven­tri­kül tü­mö­rü ol­gu­la­rın­da gö­rü­len spas­mus nu­tans ben­ze­ri du­rum­lar­dan ayırt edi­le­bil­me­si için san­tral si­nir sis­te­mi gö­rün­tü­le­me­si esas­tır. Özel­lik­le afe­rent pu­pil de­fek­ti, op­tik at­ro­fi, bü­yü­me ge­ri­li­ği ve di­ğer nö­ro­lo­jik has­ta­lık işa­ret­le­ri olan spas­mus nu­tans ben­ze­ri ol­gu­la­rın­da kra­ni­yal gö­rün­tü­le­me­nin ya­nı­sı­ra ay­rı­ca nö­rob­las­tom, ak­ro­ma­top­si ve kon­je­ni­tal iler­le­me­yen ge­ce kör­lü­ğü yö­nün­den de in­ce­le­me ge­re­ke­bi­lir.

Amb­li­yo­pi­ye ne­den ola­bil­me­si ve cid­di nö­ro­lo­jik ha­sa­rın ha­ber­ci­si ol­ma­sı açı­sın­dan nis­tag­mus­lu has­ta­lar ya­kın­dan ta­kip edil­me­li ve dik­kat­li nö­ro­lo­jik in­ce­le­me­le­ri ya­pıl­ma­lı­dır. Nis­tag­mus has­ta­la­rı­nın bü­yük bö­lü­mün­de yaş­la be­ra­ber nis­tag­mus yo­ğun­lu­ğu aza­lır. Bir kıs­mın­da ise göz­lük ve/veya cer­ra­hi te­da­vi ge­re­ke­bi­lir.

Nis­tag­mus te­da­vi­sin­de te­mel he­def anor­mal baş po­zis­yo­nu­nu dü­zelt­mek ve oku­ma hı­zı­nı ar­tı­ra­bil­mek için fo­ve­a za­ma­nı­nı ar­tır­mak­tır. Anor­mal baş po­zis­yo­nu­nu dü­zelt­mek için göz­le­rin dön­dü­ğü yön­de­ki (baş po­zis­yo­nu yö­nü­nün ak­si ta­ra­fı) eks­tra­okü­ler yön­deş kas­la­rın ge­ri­le­til­me­si uy­gu­la­nır. Da­ha şid­det­li ol­gu­lar­da bu cer­ra­hi­ye an­ta­go­nist­le­rin re­zek­si­yo­nu da ek­le­ne­bi­lir. Ob­lik ek­sen­de­ki baş po­zis­yon­la­rı­nın gi­de­ril­me­si sik­lo­ver­ti­kal kas­la­rı içe­ren ol­duk­ça kar­ma­şık plan­la­ma ve bir­den faz­la cer­ra­hi ge­rek­ti­re­bi­lir. Pe­ri­yo­dik al­ter­nan nis­tag­mus­ta (göz ha­re­ke­ti ka­yıt­la­rın­da nis­tag­mu­sun hız­lı yö­nü ken­di­li­ğin­den ba­zı ol­gu­lar­da bel­li bir pe­ri­yod ile di­ğer­le­rin­de ise bel­li bir pe­ri­yod iz­le­me­den de­ği­şir) baş po­zis­yo­nu­nun yö­nü za­man­la ken­di­li­ğin­den de­ği­şe­bi­le­ce­ği için bu has­ta­la­rın ayırt edil­me­si önem ta­şır. Kon­ver­jans ile blo­ke olan nis­tag­mus­ta ta­ba­nı dışarıda priz­ma­lar ve­ya iç rek­tus­la­ra ge­ri­let­me ve/veya pos­te­ri­yor fik­sas­yon di­ki­şi uy­gu­la­na­bi­lir. Fo­ve­a za­ma­nı­nın ar­tı­rıl­ma­sı ge­re­ken ve­ya osi­lop­si ya­kın­ma­sı olan ol­gu­lar­da tüm ho­ri­zon­tal kas­la­ra mak­si­mum ge­ri­let­me ve­ya prop­ri­yo­sep­tör­le­ri yok et­mek için in­ser­si­yo­dan ke­sip tek­rar ye­ri­ne di­kil­me­si (Dell’Os­so tek­ni­ği) kli­nik ola­rak önem­li bir ba­şa­rı­dan çok göz ha­re­ke­ti ka­yıt­la­rın­da dü­zel­me sağ­la­mak­ta­dır. Bu cer­ra­hi­le­re bağ­lı ola­rak iyat­ro­je­nik şa­şı­lık ve­ya tam ak­si yön­de baş po­zis­yo­nu ge­liş­me­si müm­kün­dür. Bu ne­den­le nis­tag­mus has­ta­la­rı­nın cer­ra­hi plan­la­ma­sı çok bü­yük ti­tiz­lik­le ya­pıl­ma­lı­dır.
Kon­je­ni­tal Okü­ler Mo­tor Ap­rak­si

Ho­ri­zon­tal kon­ju­ge göz ha­re­ket­le­rin­de bo­zuk­luk ne­de­niy­le yan­lar­da bu­lu­nan ci­sim­le­ri has­ta­nın sak­ka­dik ha­re­ket­ler­le de­ğil an­cak baş po­zis­yo­nu ve­ya ya­vaş ta­kip eden göz ha­re­ke­tiy­le iz­le­ye­bil­me­si du­ru­mu­dur. Ne­de­ni bi­lin­me­mek­le bir­lik­te san­tral si­nir sis­te­min­de de­ği­şik ano­ma­li­ler bil­di­ril­miş­tir. Ço­cuk bü­yü­dük­çe ho­ri­zon­tal ba­kış po­zis­yo­nu­nu sağ­la­mak için yap­tı­ğı ani baş ha­re­ket­le­rin­de azal­ma gö­rü­lür. Pek­çok ol­gu­da be­yin sa­pı­nın ros­tral kıs­mı­na ba­sı ya­pan se­re­bel­lar kit­le sap­tan­mış­tır. Kor­pus kal­lo­zum age­ne­zi­si ve hid­ro­se­fa­li­li ol­gu­lar­da da okü­ler mo­tor ap­rak­si bil­di­ril­miş­tir. Ay­rı­ca me­ta­bo­lik nö­ro-de­je­ne­ra­tif has­ta­lık­lar­da, be­yin tü­mö­rü ve atak­si-te­len­ji­ek­ta­zi­de de okü­ler mo­tor ap­rak­si gö­rü­le­bi­lir. Okü­ler mo­tor ap­rak­si tes­bit edi­len ço­cuk­la­rın tam sis­te­mik ve ge­li­şim­sel araş­tır­ma­la­rı ya­pıl­ma­lı ve mer­ke­zi si­nir sis­te­mi gö­rün­tü­le­me tet­kik­le­ri in­ce­len­me­li­dir.