Göz Tembelliği-Ambliyopi


Ambliyopi

Amb­li­yo­pi bir ve­ya iki göz­de gör­me az­lı­ğı olup halk ara­sın­da gör­me tem­bel­li­ği ola­rak bi­li­nir. Amb­li­yo­pi­nin ne­den­le­rişa­şı­lık, ani­zo­met­ro­pi (iki gö­zün fark­lı kır­ma ku­su­ru ol­ma­sı), amet­ro­pi (kır­ma ku­su­ru) ve dep­ri­vas­yon­dur (gör­me uya­ra­nın­dan yok­sun ol­ma). Yu­ka­rı­da sa­yı­lan bir ve­ya bir­kaç et­ke­nin bir­lik­te bu­lun­ma­sı ne­de­niy­le re­ti­na­da ha­ya­lin net oluş­ma­ma­sı gör­me­nin hız­lı ge­liş­ti­ği be­bek­lik ve ço­cuk­luk yıl­la­rın­da amb­li­yo­pi ile so­nuç­lan­mak­ta­dır. Amb­li­yo­pi­nin ön­len­me­si ve bi­no­kü­ler gör­me­nin sağ­lan­ma­sı özel­lik­le nö­ral sis­te­min he­nüz es­nek ol­du­ğu ilk iki se­ne­de kri­tik önem ta­şı­mak­ta­dır. Amb­li­yo­pi te­da­vi­si­ne ne ka­dar er­ken baş­la­nır­sa o ka­dar iyi so­nuç alı­na­cak­tır.

Tam bir of­tal­mo­lo­jik mu­aye­ne­de her­han­gi bir or­ga­nik pa­to­lo­ji sap­tan­ma­ma­sı­na rağ­men gör­me­nin ar­tı­rı­la­ma­dı­ğı du­rum­da amb­li­yo­pi ta­nı­sı ko­nu­lur. Ge­nel­lik­le hiç­bir semp­to­ma yol aç­ma­dı­ğı için sa­de­ce ta­ra­ma­lar­da sap­ta­na­bi­lir. Be­bek­ler­de ışı­ğa ve­ya par­lak renk­li çar­pı­cı ci­sim­le­re bir göz­le fik­sas­yon olup di­ğer göz­le fik­sas­yon ol­ma­ma­sı fik­se et­me­yen göz­de amb­li­yo­pi var­lı­ğı ile il­gi­li bil­gi ve­re­bi­lir. Ter­cih­li ba­kış tes­ti (bkz bö­lüm 2) er­ken dö­nem­de gör­me kes­kin­li­ği ile il­gi­li bil­gi ve­re­bi­lir.

Amb­li­yo­pi top­lum­da yak­la­şık %2-4 sık­lık­la gö­rül­mek­te­dir. Bu ol­gu­la­rın ya­ka­lan­ma­sı için ge­liş­miş ül­ke­ler­de ço­cuk­la sö­zel ile­ti­şim ku­ru­la­bil­di­ği 4 ya­şın­da kreş­ler­de gör­me ta­ra­ma­la­rı baş­la­tıl­mak­ta­dır. Sa­kat­lık ya­ra­ta­bi­le­cek bir so­ru­nun or­ta­dan kal­dı­rı­la­bil­me­si için çok bü­yük bir ka­tı­lım ora­nıy­la tüm top­lu­mun ta­ran­ma­sı ge­re­kir. Amb­li­yo­pi te­da­vi­si­nin er­ken yaş­lar­da da­ha ba­şa­rı­lı ol­ma­sı ne­de­niy­le ül­ke­miz­de de kıs­men il­ko­kul­lar­da ya­pı­lan bu ta­ra­ma­la­rın da­ha er­ken yaş­ta ve yay­gın ola­rak uy­gu­lan­ma­sı ge­rek­mek­te­dir. Böy­le bir prog­ra­mın ya­ra­ta­ca­ğı mad­di kül­fet or­ta­da­dır. Top­lum ta­ra­ma­sı ye­ri­ne, as­lın­da ço­cuk­lar doğ­du­ğu gün­ler­de, 3-6 ay­da, 3 ve 5 ya­şın­da ins­pek­si­yon­la ano­ma­li, kır­mı­zı yan­sı­ma tes­ti ile op­tik or­tam bu­la­nık­lı­ğı, Brück­ner tes­ti ile cid­di ref­rak­si­yon ku­su­ru ve ani­zo­met­ro­pi ve be­bek­ler­de fik­sas­yon tes­ti, 3 ya­şın­dan son­ra da eşel­ler ile gör­me yö­nün­den ai­le ve ço­cuk he­kim­le­ri ta­ra­fın­dan stan­dart ola­rak de­ğer­len­di­ril­me­li­dir.

Amb­li­yo­pi te­da­vi­sin­de ne­de­ne yö­ne­lik gi­ri­şim esas­tır. Gör­me­yi en­gel­le­ye­rek dep­ri­vas­yo­na yol açan pto­zis ve ka­ta­rakt gi­bi du­rum­lar te­da­vi edil­me­li­dir. Sık­lık­la et­ken ile­ri de­re­ce­de ref­rak­si­yon ku­sur­la­rı olup, bu du­ru­mun uy­gungöz­lük ve­ya kon­takt lens­ler­le dü­zel­til­me­si ge­re­kir. Bu te­mel yak­la­şım­lar has­ta­la­rın önem­li bir bö­lü­mün­de baş­ka gi­ri­şi­me ge­rek bı­rak­ma­dan amb­li­yo­pi­yi dü­zel­te­bi­lir.

Ref­rak­si­yon ku­su­ru­nun dü­zel­til­me­si­ni ta­ki­ben yak­la­şık 6 ay son­ra amb­li­yo­pi ha­la ye­ter­li dü­zel­me­diy­se ço­cu­ğa ge­nel­lik­le ka­pa­ma te­da­vi­si baş­la­tı­lır. Bu te­da­vi­de sağ­lam gö­ze gör­sel uya­rı gel­me­ye­cek şe­kil­de bir ya­pış­tı­rı­cı ile göz kaş ve ya­nak hi­za­sın­dan ka­pa­tı­lır. Ka­pa­ma sü­re­si 20 da­ki­ka ile tam gün ara­sın­da de­ğiş­mek­te olup amb­li­yo­pi­nin de­rin­li­ği ve has­ta­nın ya­şı­na gö­re ide­al yön­tem göz he­ki­mi ta­ra­fın­dan sap­ta­nır. Uzun sü­re­li ka­pa­ma te­da­vi­si kı­sa sü­re­li­ye gö­re da­ha hız­lı iyi­leş­me sağ­la­ma­sı­na rağ­men so­nuç­ta ula­şı­lan ba­şa­rı ay­nı­dır. Son ya­pı­lan çok mer­kez­li ça­lış­ma­lar 3-7 yaş gru­bun­da de­rin amb­li­yo­pi­de gün­de 6 sa­at, or­ta amb­li­yo­pi­de ise 2 sa­at ka­pa­ma­nın ço­ğu ol­gu­da ye­ter­li ol­du­ğu­nu gös­ter­miş­tir. Ka­pa­ma te­da­vi­si es­na­sın­da ya­kın­da­ki he­def­ler­le ça­lış­ma ya­pıl­ma­sı te­da­vi­nin ba­şa­rı­sı­nı ar­tır­mak­ta­dır. Ka­pa­ma te­da­vi­si­nin en son kaç ya­şa ka­dar et­ki­li ol­du­ğu bi­lin­me­mek­le be­ra­ber, ço­cuk­lar 12 ya­şa ka­dar te­da­vi­ye olum­lu ce­vap ver­mek­te, 13-17 yaş­la­rı ara­sın­da ise sa­de­ce da­ha ön­ce hiç te­da­vi ya­pıl­ma­mış­sa fay­da gö­re­bil­mek­te­dir­ler.

Ka­pa­ma te­da­vi­si es­na­sın­da cilt aler­ji­si­ni ön­le­mek için al­ler­ji yap­ma­yan bant­la­rın kul­la­nıl­ma­sı ge­re­kir. Göz­lük üze­rin­den ya­pı­la­cak ka­pa­ma­lar, ço­cuk­la­rın ko­lay­lık­la sağ­lam göz­le­riy­le kop­ya çe­ke­bil­me­le­ri ne­de­niy­le ar­zu edi­len ba­şa­rı­yı sağ­la­maz.

Ka­pa­ma te­da­vi­si özel­lik­le sos­yal kim­li­ği­ni ka­zan­mış ço­cuk­lar­da önem­li bir psi­ko­lo­jik bas­kı oluş­tu­ra­bi­lir. Bu du­rum­da ka­pa­ma te­da­vi­si­ne okul sa­at­le­ri dı­şın­da de­vam edi­le­bi­lir. Ka­pa­ma te­da­vi­si­nin et­ki­si­ni ar­tır­mak için ço­cu­ğun ya­kın­da oku­ma, bo­ya­ma ve­ya bil­gi­sa­yar oyun­la­rı ile uğ­raş­ma­sı des­tek­len­me­li­dir. Ço­cu­ğun ka­pa­ma te­da­vi­si­ne uyum sağ­lan­ma­sı için he­kim, ai­le ve ço­cuk ara­sın­da­ki iş­bir­li­ği çok önem­li­dir (Resim 11-79).

11-79 Kapama ambliyopi tedavisinde en etkili ve hızlı sonuç alınan yöntemdir. Kapama tedavisindeki en büyük sorun hasta ve ailesinin uyumudur. Cilt üzerine yapı ştırmadan yapılan kapamalarda özellikle düşük görme düzeyi olan hastalar sağlam gözü ile kolaylıkla kopya çekmekte ve tedavinin etkisi zayışamaktadır. Kapama esnasında yakın aktivite tedavinin etkisini artırmaktadır. Yeterli görmesi olan çocuklar kapama esnasında bilgisayar oyunlarını kolaylıkla benimserler.

Ka­pa­ma te­da­vi­si­ne al­ter­na­tif ola­rak sağ­lam gö­zün far­ma­ko­lo­jik ve­ya op­tik yön­tem­ler­le ako­mo­das­yo­nu­nu ya­ni ya­kı­nı gör­me­si­ni en­gel­le­mek müm­kün ola­bi­lir. Bu amaç­la iyi gö­ren gö­ze her gün ve­ya haf­ta­da 2-3 gün sa­bah­la­rı 1 dam­la %1 at­ro­pin dam­la­tı­lır. Has­ta­nın ref­rak­si­yon ku­su­ru amb­li­yop göz­de en iyi şe­kil­de dü­zel­ti­lir­ken sağ­lam gö­ze da­ha az dü­zelt­me ya­pa­rak op­tik pe­na­li­zas­yon da ek­le­ne­bi­lir. Bu te­da­vi­ler de­rin ol­ma­yan amb­li­yo­pi­de (0.2’den da­ha iyi gör­me­si olan) ka­pa­ma te­da­vi­si­ne eş­de­ğer ba­şa­rı sağ­la­ya­bi­lir. At­ro­pin pe­na­li­zas­yo­nu ka­pa­ma­ya gö­re da­ha geç dü­zel­me sağ­la­mak­la bir­lik­te uy­gu­la­ma ko­lay­lı­ğı ba­kı­mın­dan ai­le­ler ve ço­cuk ta­ra­fın­dan da­ha ko­lay ka­bul­le­nil­mek­te­dir.

Es­ki­den po­pü­ler olan CAM te­da­vi­si­nin stan­dart ka­pa­ma ve ya­kın me­sa­fe­de­ki uğ­ra­şı­lar­dan da­ha et­ki­li ol­ma­dı­ğı gös­te­ril­miş­tir. Bu­nun ye­ri­ne has­ta­nın ka­pa­ma es­na­sın­da amb­li­yop gö­züy­le bil­gi­sa­yar oyu­nu oy­na­ma­sı öne­ri­le­bi­lir. Amb­li­yo­pi te­da­vi­sin­de de­ne­nen do­pa­mi­ner­jik ilaç­lar gör­me­de ar­tış sağ­la­mak­la bir­lik­te et­ki­si ka­lı­cı ol­ma­mış­tır.

Amb­li­yo­pi te­da­vi­si so­nu­cun­da iki göz­de de tam gör­me sağ­lan­sa bi­le te­da­vi ke­sil­dik­ten son­ra amb­li­yo­pi tek­rar­la­ya­bi­lir. Bu ne­den­le amb­li­yop ço­cuk­lar yak­la­şık 10-12 yaş­la­rı­na ka­dar ta­kip edil­me­li ve ge­re­kir­se ida­me te­da­vi al­ma­lı­dır­lar.